superfood

Superfood is een term die wordt gebruikt voor voedsel waarvan wordt beweerd dat het uitzonderlijk goed is voor de gezondheid. De term wordt ook gebruikt in de reclame om producten een bepaalde status te geven en ze beter te doen lijken dan producten van de concurrent. De aanduiding ‘superfood’ kan misleidend zijn. Zo zijn de ooit tot superfood gebombardeerde blauwe bessen feitelijk helemaal niet beter voor je gezondheid dan een appel of ander fruit. Qua voor het lichaam belangrijke voedingsstoffen doen ze niet voor elkaar onder.

Tot 2007 mocht de term superfood vrijelijk in reclameboodschappen worden gebruikt, maar daar is in 2007 verandering in gebracht. Claims over gezondheid en voeding vallen onder het toezicht van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) en in een poging om de verwarring omtrent superfoods een halt toe te roepen, heeft de EU in 2007 de wetgeving zodanig aangepast dat elk levensmiddel dat wordt aangeduid als ‘superfood’, vergezeld moet gaan van een geautoriseerde gezondheidsclaim die al moet zijn goedgekeurd door de EFSA. Een gezondheidsclaim is een bewering dat het betreffende product positief kan bijdragen aan de werking van een lichaamssysteem of -functie. Zo mag bijvoorbeeld de claim ‘vitamine C draagt bij aan de normale functie van het immuunsysteem’, uitsluitend worden gebruikt voor levensmiddelen die ten minste een bron zijn van vitamine C (een product is een ‘bron van’ een voedingsstof als het ten minste 15% van de referentie-inname bevat). Met andere woorden: als nu van een levensmiddel wordt beweerd dat het superfood is, moet ter ondersteuning daarvan een gezondheidsclaim op de verpakking staan.

Elke dag verschijnen er nieuwe levensmiddelen met overdreven voordelen voor de gezondheid op de markt en dat schept verwarring over wat je nu wel en niet mag geloven. Hieronder nemen we een aantal populaire ‘superfoods’ onder de loep en bekijken we de waarheid – of onwaarheid – achter de claims.

Roze Himalayazout

Alle zout, ongeacht de oorsprong, kleur en korrelgrootte ervan, bestaat primair uit natriumchloride met daarnaast andere sporenelementen in kleinere hoeveelheden. De exacte hoeveelheid van die mineralen kan variëren afhankelijk van de plaats waar het zout wordt gewonnen, maar qua effect ervan op de gezondheid zullen de verschillen niet significant zijn. Ons lichaam kan bovendien verschillende zoutvariëteiten niet van elkaar onderscheiden: ze worden allemaal op dezelfde manier verteerd en er is maar één manier waarop natriumchloride door het lichaam wordt afgebroken en geabsorbeerd. Beweerd wordt dat roze Himalayazout minder natriumchloride bevat dan doorsnee tafelzout, dat er daarom meer sporenelementen zoals magnesium, calcium en koper in zitten en dat het daarom ‘beter is dan tafelzout’.

Voor deze claims bestaat geen enkele wetenschappelijke onderbouwing en zelfs als ze waar zouden zijn, zou het verschil qua inhoud en samenstelling van de mineralen gering zijn en onvoldoende om beweringen te staven over de samenstelling van Himalayazout ten opzichte van tafelzout, of wat voor zout dan ook. Je zou bovendien behoorlijk wat van dit trendy zout moeten eten om de beweerde vruchten te plukken van de grotere hoeveelheden sporenelementen, zou die er al zijn. Kortom: Himalayazout heeft exact hetzelfde effect op ons lichaam als elk ander zout; de natriumchloride wordt afgebroken en het natrium wordt gebruikt om de waterbeweging in en uit onze cellen te regelen. Een excessieve consumptie van zout kan op termijn bloeddrukverhogend werken, wat een negatief effect heeft op de gezondheid van ons hart.

Spirulina

Spirulina is een algensoort die in tablet- of poedervorm verkrijgbaar is. Tabletten kunnen worden ingenomen met bijvoorbeeld water, poeders kunnen worden toegevoegd aan een gerecht of opgelost in een drankje. Veelgehoorde claims over spirulina zijn: ‘vermindert cholesterol’, ‘verlaagt de bloeddruk’, ‘verlaagt het risico op een beroerte’ en ‘geeft je energie een boost’. Dat laatste zou te danken zijn aan het hoge proteïnegehalte. Hoewel het klopt dat spirulina veel proteïne bevat, is de aanbevolen hoeveelheid zo’n 6 tabletten per dag en als elk tablet gemiddeld 500 mg weegt, komt dat overeen met 3 g spirulina per dag; voor poeders gelden soortgelijke hoeveelheden en ‘porties’. Dat betekent, dat je met elke 3 g spirulina ongeveer 2 g eiwitten binnenkrijgt. Hetzelfde dus als wanneer je een boterham eet. De inname van dergelijke kleine hoeveelheden spirulina en dus eiwitten zal niet zorgen voor de beweerde ‘energieboost’.
Wat betreft de overige claims, vooral die in verband met hart en bloedvaten zoals gereduceerde cholesterol en bloeddruk, heeft onderzoek waarbij tests werden gedaan ten aanzien van verbetering van cardiovasculaire klachten (verlaagde bloeddruk, minder cholesterol) geen significante resultaten opgeleverd wat betreft positieve effecten van de inname van spirulina op de cardiovasculaire functies. Bestaande studies zijn ofwel uitgevoerd op dieren, met als gevolg dat de resultaten niet kunnen worden gegeneraliseerd op mensen3, 4, of de uitkomsten ervan waren statistisch niet significant4. Overigens kan het geen kwaad om spirulina te nemen als je het gevoel hebt dat het een goede aanvulling is op je voedingspatroon.

Kurkuma

Een gouden specerij, erg populair in de Indiase keuken en door de sterke kleureigenschappen eerder gebruikt om gerechten mooi te maken dan vanwege de smaak, want die is bitter en aards. De kurkumawortel ziet er een beetje uit als gember en kan vers worden gebruikt, maar je zult kurkuma toch het meest tegenkomen in gemalen vorm en het is een relatief voordelige specerij. Kurkuma bevat curcumine, het werkzame bestanddeel dat verantwoordelijk is voor het merendeel van de gezondheidsclaims over kurkuma. Van curcumine wordt beweerd dat het pijnverlichtend en ontstekingsremmend werkt, een antidepressivum is, en het is zelfs geprezen als de ‘krachtigste specerij’ vanwege de ‘genezende eigenschappen’.

Kurkuma lattes zijn in populariteit omhoog geschoten in koffieshops; klanten betalen grof geld voor een snufje van het goudgele goedje. Zoals voor veel superfoods geldt, spreken we niet tegen dat een hoog gehalte van bepaalde voedingsstoffen in kurkuma aanwezig zou kunnen zijn, maar gezien de kleine hoeveelheden waarin het doorgaans wordt gegeten, zal het lichaam daar echt nooit in de extreme mate profijt van hebben als soms wordt beweerd; de hoeveelheid curcumine in kurkuma is nu eenmaal bijzonder klein. In een breed scala aan onderzoeken zijn de verschillende effecten en non-effecten van kurkuma bestudeerd, maar net als bij spirulina heeft een groot aantal daarvan plaatsgehad op dieren en kan daarom niet worden gegeneraliseerd naar mensen.

Kortom: kurkuma dient voornamelijk als kleurstof, want voor sterke effecten ervan op de gezondheid van mensen bestaat geen significante wetenschappelijke onderbouwing.

Geactiveerde houtskool

Niet te verwarren met de houtskool die we op de barbecue leggen – het eten daarvan is ronduit gevaarlijk voor onze gezondheid. Geactiveerde houtskool wordt zo genoemd omdat de chemische structuur verandert als gevolg van de zeer hoge temperatuur waarbij het wordt verhit, en op basis van die structuur wordt het beweerd een ‘superfood’ te zijn. Giffen en gassen in de darmen kunnen zich binden aan de oppervlakte van geactiveerde houtskool, en de houtskool wordt vervolgens samen met die giffen en gassen afgevoerd via de ontlasting. Geactiveerde houtskool wordt al jaren gebruikt voor de behandeling van verschillende soorten vergiftiging in patiënten, en daar werkt het ook voor, maar sinds kort is het onder gezonde personen blijkbaar mode om het te gebruiken, ook als van vergiftiging geen sprake is. In geval van bijvoorbeeld drugsvergiftiging kan geactiveerde houtskool de opname van de drug(s) in de bloedstroom aanzienlijk verminderen, met de kanttekening dat dit afhangt van hoe lang na het nemen van de drugs de houtskool wordt toegediend.

In 2015 gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek toonde aan dat een enkele dosis geactiveerde houtskool, toegediend binnen 5 minuten na inname van de drug, de absorptie van die drug met 74% verminderde. Een minimale dosis van 50 gr geactiveerde houtskool verminderde de drugabsorptie met 47% als deze 30 minuten na inname van de drug werd toegediend, met 40% als dat 60 minuten erna gebeurde en met 16,5% na 120 minuten.

Hieruit volgt dat hoe sneller het wordt toegediend, des te effectiever het is qua vermindering van absorptie van giffen en gassen na consumptie.

Echter, de onderzoeken in kwestie richten zich louter op geactiveerde houtskool en het effect ervan op verminderde drugabsorptie, wat onder meer betekent dat er geen vergelijkingen kunnen worden gemaakt tussen drugs en andere ‘giffen’ die als gevolg van een bepaald voedingspatroon in het lichaam belanden.5. Onze lever heeft de taak gifstoffen uit het lichaam te verwijderen. Voor ontgiften zorgt ons lichaam dus al zelf. Van geactiveerde houtskool wordt ook beweerd dat het je tanden witter maakt, dankzij verwijdering van plaque door adsorptie (binding aan de houtskool). Misschien, maar twee keer per dag gedurende twee minuten je tanden poetsen heeft hetzelfde effect, maar doet het efficiënter. Het filteren van water is weer een andere manier om geactiveerde houtskool te gebruiken. De geactiveerde houtskool verwijdert daarbij ‘onzuiverheden’ uit het kraanwater. In landen waar kraanwater veilig is om te drinken, is een extra filtering met geactiveerde houtskool niet nodig, en in landen waar het kraanwater niet veilig is voor consumptie, zou behandeling met alleen geactiveerde houtskool lang niet voldoende zijn om het veilig te maken om te drinken.
 
De enige claim die de EFSA voor geactiveerde houtskool heeft erkend is dat ‘geactiveerde houtskool bijdraagt aan de vermindering van overmatige winderigheid na het eten’! Die claim mag overigens uitsluitend worden gebruikt in levensmiddelen die 1 gram geactiveerde houtskool per portie bevatten, en consumenten moeten erop worden gewezen dat het effect van verminderde winderigheid uitsluitend optreedt als zowel voor als kort na de maaltijd 1 gram geactiveerde houtskool wordt ingenomen.

Kokosolie is ook zo’n beweerd ‘superfood’. Het bestaat al eindeloos lang, maar de laatste jaren is het razend populair geworden en tot superfood verheven dankzij claims dat het goed is voor je hart, helpt bij artritis en gewichtsverlies, de leverfunctie bevordert en nog veel meer.

Wat uiteindelijk telt voor ons lichaam is dat we gevarieerd eten; feitelijk geeft geen enkel voedingsmiddel de garantie voor een betere gezondheid. Voedingsstoffen worden in verschillende hoeveelheden door verschillende levensmiddelen geleverd, dus een gevarieerd dieet is verreweg de gezondste optie.